Kỹ năng viết các dạng nghị luận xã hội và dàn ý chi tiết

Nghị luận xã hội là một phần quan trọng trong đề thi tốt nghiệp THPT 2025. Có nhiều dạng bài nghị luận xã hội khác nhau và cách viết khác nhau. Thí sinh theo dõi kỹ năng viết, lập dàn ý dưới đây để tham khảo cho việc ôn thi.

Like và Theo dõi Fanpage Tuyển sinh số (https://www.facebook.com/tuyensinhso/) để cập nhật thêm nhiều tin tức tuyển sinh và tài liệu ôn thi học kì, ôn thi THPT quốc gia.

I. KỸ NĂNG VIẾT CÁC DẠNG BÀI NGHỊ LUẬN XÃ HỘI

1. Yêu cầu chung khi viết một bài nghị luận xã hội

- Giới thiệu được vấn đề cần nghị luận.

- Trình bày được ý kiến bàn về vấn đề với hệ thống luận điểm chặt chẽ, lí lẽ thuyết phục, bằng chứng tiêu biểu và xác thực.

- Nêu được các ý kiến trái chiều và phản bác bằng lí lẽ sắc bén.

- Đề xuất được giải pháp khả thi để giải quyết vấn đề.

2. Cách viết các dạng bài nghị luận xã hội

2.1. Cách viết bài văn nghị luận về một vấn đề cần giải quyết trong đời sống học sinh

Bước 1: Tìm hiểu đề. Xác định các yêu cầu:

- Yêu cầu về vấn đề nghị luận: cần phải xác định được đề bài yêu cầu viết về vấn đề gì? Sau đây là những vấn đề được nhiều người quan tâm:

+ Tình bạn khác giới tuổi học trò;

+ Cách giải quyết xung đột ở lứa tuổi học trò;

+ Cách ứng xử khi xảy ra xung đột giữa các thế hệ trong gia đình;

+ Cách sử dụng thời gian rảnh rỗi;

+ Cách giải quyết khi bị tổn thương vì những sai lệch hay những bình luận tiêu cực trên mạng xã hội;

+ Cách lựa chọn lí tưởng, lẽ sống;

+ ....

- Yêu cầu về thao tác lập luận: Các thao tác nghị luận chính cần sử dụng ? (giải thích, phân tích, chứng minh, bình luận, bác bỏ…)

- Yêu cầu về phạm vi dẫn chứng: Trong văn học, trong đời sống thực tiễn (chủ yếu là đời sống thực tiễn).

Bước 2: Lập dàn ý

a. Mở bài: Giới thiệu vấn đề nêu sự cần thiết phải bàn luận về vấn đề

b. Thân bài:

- Thể hiện quan điểm của người viết về vấn đề bằng cách dùng lí lẽ và dẫn chứng để phân tích, chứng minh.

+ Lý lẽ 1 và bằng chứng để làm sáng tỏ.

+ Lý lẽ 2 và bằng chứng để làm sáng tỏ.

+ Lý lẽ 3 và bằng chứng để làm sáng tỏ.

+ ....

(Hoặc có thể đưa ra các lí lẽ rồi dùng 2,3 dẫn chứng để làm sáng tỏ vấn đề)

- Bàn mở rộng:

+ Nêu ý kiến trái chiều và phản bác ý kiến đó.

+ Đề xuất giải pháp khả thi để giải quyết vấn đề.

c. Kết bài: Khẳng định tầm quan trọng của việc nhận thức đúng và giải quyết vấn đề nêu ra.

Bước 3: Tiến hành viết bài văn

- Triển khai bài viết theo hệ thống luận điểm, luận cứ, luận chứng đã xây dựng (theo dàn ý)

- Một bài nghị luận xã hội thường có yêu cầu về số lượng câu chữ nên cần phân phối lượng thời gian làm bài sao cho phù hợp, tránh viết dài dòng, sa vào kể lể, giải thích vấn đề không cần thiết. Trên cơ sở dàn ý, cần luyện cách viết và trình bày sao cho ngắn gọn, mạch lạc, dễ hiểu và có tính thuyết phục cao.

Bước 4: Đọc lại và sửa chữa để hoàn chỉnh bài viết

2.2. Cách viết bài văn nghị luận về một vấn đề cần giải quyết trong đời sống xã hội

Bước 1: Tìm hiểu đề. Xác định các yêu cầu:

- Yêu cầu về vấn đề nghị luận: Vấn đề cần giải quyết trong đời sống xã hội là hiện tượng nào (hiện tượng tốt đẹp, tích cực trong đời sống hay hiện tượng mang tính chất tiêu cực, đang bị xã hội lên án, phê phán)? Có bao nhiêu ý cần triển khai trong bài viết ? Mối quan hệ giữa các ý như thế nào?

- Yêu cầu về phương pháp : Các thao tác nghị luận chính cần sử dụng ? (giải thích, phân tích, chứng minh, bình luận, bác bỏ…)

- Yêu cầu về phạm vi dẫn chứng: trong văn học, trong đời sống thực tiễn (chủ yếu là đời sống thực tiễn).

Bước 2: Lập dàn ý

a. Mở bài: Giới thiệu hiện tượng đời sống cần nghị luận

b. Thân bài:

- Luận điểm 1: Giải thích, nêu hiện tượng, bày tỏ quan điểm

+ Giải thích: VD: Mạng xã hội là gì? “Nghiện” là gì ? Môi trường ô nhiễm là gì ?

+ Nêu hiện tượng: Hiện tượng đang diễn ra như thế nào ?

+ Bày tỏ quan điểm: Hiện tượng tiêu cực hay tích cực ? Đồng tình hay phản đối ?

- Luận điểm 2: Phân tích và chứng minh

Hiện tượng tích cực

Hiện tượng tiêu cực

+ Nguyên nhân:

Khách quan: Từ xã hội, nhà trường, gia đình?
Chủ quan: Từ bản thân ?

+ Tác dụng - Ý nghĩa: Với bản thân mình? Với gia đình, nhà
trường, xã hội? Dẫn chứng minh họa thêm (2 -3 d/c)
+ Giải pháp phát huy: Bản thân cần làm gì? Gia đình, nhà trường, xã hội cần làm gì?

+ Nguyên nhân:

Khách quan: Từ xã hội, nhà trường, gia đình?
Chủ quan: Từ bản thân?

+ Tác hại – Hậu quả: Với bản thân mình? Với gia đình, nhà
trường, xã hội? Dẫn chứng minh họa thêm (2 -3 d/c)
+ Giải pháp khắc phục: Bản thân cần làm gì? Gia đình, nhà trường, xã hội cần làm gì?

- Luận điểm 3: Bàn luận

Hiện tượng tích cực	Hiện tượng tiêu cực
+ Từ hiện tượng đã đặt ra những vấn đề mới nào? + Phê phán cá nhân, tổ chức đi ngược lại… + Rút ra bài học nhận thức, hành động cho bản thân	+ Từ hiện tượng đã đặt ra những vấn đề mới nào? + Ca ngợi những cá nhân, tổ chức luôn đấu tranh loại trừ những hiện tượng tiêu cực… + Rút ra bài học nhận thức, hành động cho bản thân

c. Kết bài: Khẳng định lại hiện tượng: tích cực – cần phát huy; tiêu cực – loại bỏ

Bước 3: Tiến hành viết bài văn

- Triển khai bài viết theo hệ thống luận điểm, luận cứ, luận chứng đã xây dựng (theo dàn ý)

Bước 4: Đọc lại và sửa chữa để hoàn chỉnh bài viết

2.3. Viết bài văn nghị luận về vấn đề văn học có vai trò đối với học sinh

* Dạng bài:

- Nghị luận làm sáng tỏ vai trò, sự tác động của văn học đến đời sống tinh thần của thế hệ trẻ, góp phần hình thành, phát triển phẩm chất nhân cách học sinh.

* Đối tượng

- Là một vấn đề xã hội có ý nghĩa sâu sắc nào đó được đặt ra trong TPVH

-Vấn đề xã hội có thể lấy từ hai nguồn: Tác phẩm văn học đã học trong chương trình hoặc một câu chuyện nhỏ, một văn bản văn học ngắn gọn mà học sinh chưa được học.

* Mục đích chính của dạng đề nghị luận

- Dạng đề này liên quan và xuất phát từ tác phẩm văn học, nhưng tác phẩm văn học chỉ là "cái cớ" khởi đầu.

- Mục đích chính là yêu cầu người viết bàn bạc, nghị luận về một vấn đề xã hội , đạo lí, tư tưởng, nhân sinh, hiện tượng đời sống....

+ Nghĩa là nhân vấn đề đặt ra trong tác phẩm văn học đó mà bàn luận, kiến giải.

+ Trong trường hợp này, tác phẩm văn học chỉ được khai thác về giá trị nội dung tư tưởng, rút ra ý nghĩa xã hội khái quát của tác phẩm ấy. Tác phẩm nào cũng có một ý nghĩa xã hội nhất định. Điều quan trọng là vấn đề xã hội đó có mang tính thời sự, tính giáo dục sâu sắc, có phù hợp với tâm lí tuổi trẻ học đường hay không.

* Đặc điểm: Phần thân bài thường gồm hai nội dung lớn:

- Phần 1: Phân tích văn bản (hoặc nêu vắn tắt nội dung câu chuyện) để rút ra ý nghĩa vấn đề.

+ Nếu đề văn nêu sẵn vấn đề xã hội rút ra từ một tác phẩm, thì người làm chỉ cần phân tích qua vấn đề đó đã được thể hiện như thế nào trong tác phẩm.

+ Nếu đề văn chưa cho sẵn vấn đề xã hội, thì người viết cần đọc - hiểu, phân tích văn bản để rút ra vấn đề xã hội và ý nghĩa của vấn đề trước khi vào phần hai.

- Phần 2 (trọng tâm): Nghị luận (phát biểu) về vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học (câu chuyện). Khi đã có vấn đề (đề tài, chủ đề) cần bàn bạc rồi, thì mới bắt đầu làm bài nghị luận về một vấn đề đặt ra trong tác phẩm, nêu suy nghĩ của bản thân mình về vấn đề ấy.

* Các bước thực hiện

Bước 1: Tìm hiểu đề. Xác định các yêu cầu:

- Yêu cầu về vấn đề nghị luận: Vấn đề nghị luận đặt ra từ tác phẩm là gì?

- Yêu cầu về phương pháp : Các thao tác nghị luận chính cần sử dụng ? (giải thích, phân tích, chứng minh, bình luận, bác bỏ…)

- Yêu cầu về phạm vi dẫn chứng: trong văn học, trong đời sống thực tiễn (chủ yếu là đời sống thực tiễn).

Bước 2: Lập dàn ý

a. Mở bài:

- Dẫn dắt vấn đề

- Nêu vấn đề cần nghị luận

b. Thân bài:

-Luận điểm 1: Nêu hoàn cảnh xuất hiện vấn đề có ý nghĩa xã hội, phân tích văn bản (hoặc nêu vắn tắt nội dung câu chuyện) để rút ra ý nghĩa vấn đề (câu chuyện)

- Nhấn mạnh, khẳng định ý nghĩa nội dung từ văn bản văn học đó.

- Từ đó, khái quát chính xác vấn đề xã hội cần nghị luận

- Luận điểm 2: Giải thích vấn đề (nếu cần thiết) và bày tỏ quan điểm của bản thân

- Luận điểm 3: Phân tích - chứng minh: Trình bày tác động của tác phẩm văn học đối với nhận thức, tình cảm và hành động đối với giới trẻ và bản thân. Đặt ra các câu hỏi vào từng khía cạnh của vấn đề và trả lời các câu hỏi đó.

+ Ấn tượng sâu đậm nhất mà tác phẩm để lại trong em là gì?

+ Tác phẩm đã làm thay đổi tư duy, thái độ, hành động của bản thân em như thế nào? Vì sao?

- Bàn luận mở rộng về vai trò của tác phẩm văn học, bác bỏ ý kiến trái chiều để củng cố quan điểm của mình, trả lời các câu hỏi:

+ Có những quan điểm trái chiều nào về vai trò của tác phẩm văn học cần bác bỏ? Vì sao?

+ Bên cạnh những tác phẩm văn học thực sự có vai trò với tuổi trẻ, có những tác phẩm không có giá trị với tuổi trẻ không? Vì sao?

- Rút ra bài học cho quá trình chọn lọc và tiếp nhận văn học của học sinh.

- Luận điểm 4: Bàn luận

+ Quan niệm, tư tưởng ấy đúng đắn, sâu sắc như thế nào? Ý nghĩa đối với tâm hồn, nhân cách con người? (tư tưởng, đạo lí)

+ Vấn đề đó có ảnh hưởng như thế nào đối với cuộc sống con người ? (Cần thể hiện thái độ đồng tình, biểu dương, trân trọng trước vấn đề xã hội có ý nghĩa tích cực; phê phán những biểu hiện sai trái, suy nghĩ, quan niệm lệch lạc so với quan niệm, tư tưởng, hiện
tượng được nghị luận)

+ Xem xét vấn đề ở những phương diện, góc độ khác nhau (phương pháp, góc nhìn, tính hai mặt của vấn đề nghị luận...)

+ Phê phán, bác bỏ hoặc ngợi ca những trường hợp nào …?

+ Rút ra bài học cho bản thân:

Về nhận thức: Vấn đề xã hội đó giúp ta hiểu sâu sắc về điều gì? Rút ra được điều gì có ý nghĩa?

Về hành động: Xác định hành động bản thân phải làm gì? Việc làm cụ thể, thiết thực.

c. Kết bài: Đánh giá ý nghĩa của vấn đề xã hội trong tác phẩm.